Áp lực điểm số khiến nữ sinh lớp 8 tự hại bản thân để giải tỏa căng thẳng
Áp lực điểm số, khủng hoảng tâm lý học đường khiến Đ.H.L rơi vào những suy nghĩ và hành vi tiêu cực, đỉnh điểm là tự hại (self-harm). Hành trình gỡ rối tâm lý ở Trung tâm Tâm lý và Phát triển Con người NHC Việt Nam không chỉ mang lại sự thay đổi tích cực cho em mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc đến các bậc phụ huynh đang có con tuổi thanh thiếu niên.
Khủng hoảng tâm lý nhen nhúm từ sự ganh đua học tập
Đ.H.L (14 tuổi, Hà Nội) hiện đang học lớp 8 nhưng từ ngày học lớp 7 em đã gặp nhiều khủng hoảng tâm lý học đường. Dù là lớp trưởng – một vị trí được thầy cô, bạn bè tín nhiệm và có lực học rất tốt nhưng em vẫn không vượt qua được áp lực thành tích và tự ti về bản thân. Điều này đã ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống và tinh thần của Đ.H.L.
- Áp lực đồng trang lứa về thành tích học tập
Đ.H.L từng đạt nhiều danh hiệu học sinh xuất sắc và cả học bổng. Tuy nhiên, em liên tục tự so sánh mình với bạn cùng lớp – điểm thấp, không giỏi bằng. Từ đó, Đ.H.L mất hết tự hào về bản thân rơi vào tự ti, mất niềm tin vào chính mình.
Chuyên gia Tâm lý Trần Thủy Tiên (Trung tâm Tâm lý và Phát triển Con người NHC Việt Nam, chi nhánh Quan Hoa) – Chuyên gia trực tiếp đồng hành với Đ.H.L chia sẻ rằng: “Lần đầu gặp Đ.H.L, em là một cô bé khép mình, rất tự ti. Em có một mái tóc dài rất đẹp nhưng lại thường dùng mái tóc ấy để che đi gương mặt như thể muốn trốn tránh ánh nhìn của người ngoài. Dù có nhiều thành tích nổi bật như học sinh xuất sắc, học bổng… nhưng Linh lại không ghi nhận giá trị bản thân. Thay vào đó, em thường xuyên xuất hiện “tiếng nói nhỏ” tự chỉ trích trong đầu.”
Mình áp đặt bản thân phải là một người học giỏi, phải có điểm cao, phải học giỏi bằng bạn mình. Mình không thể để bản thân bị vượt mặt được. Mình là lớp trưởng mà sao có thể thua lớp phó được chứ! – Đ.H.L trải lòng về giai đoạn bất ổn tâm lý năm lớp 7.
- Mất kết nối với gia đình
Khoảng thời gian khủng hoảng tâm lý ấy, Đ.H.L dần thu mình lại. Em không còn gắn bó, chia sẻ với gia đình như trước kia. Đây cũng một tình trạng phổ biến ở nhiều học sinh tuổi teen đang chịu áp lực thành tích trong học tập.
Việc mất kết nối này khiến tâm lý của Linh trở nên nặng nề hơn, đồng thời làm giảm đi sự nâng đỡ tinh thần mà gia đình có thể mang lại cho một học sinh đang bước vào giai đoạn dậy thì nhiều biến động.
- Hành vi tự hại (self-harm)
Đ.H.L tìm đến hành vi self-harm (tự làm đau bản thân) như một cách giải tỏa căng thẳng. Điều này đã kéo dài trong một khoảng thời gian khá lâu và gần như trở thành phản xạ tâm lý, hành vi được “lập trình”. Phải làm tổn hại thân thể thì em mới dừng lại được những suy nghĩ tiêu cực đang chen chúc trong đầu.
Vấn đề áp lực học tập chưa bao giờ là mới
Theo Chuyên gia Thủy tiên, một trong những nguyên nhân dẫn đến áp lực điểm số ở học sinh xuất phát từ sự kỳ vọng của cha mẹ, thầy cô, thậm chí cả cộng đồng. Bối cảnh xung quanh đặt ra những thước đo tiêu chuẩn cố định, từ đó vô tình khiến các em định nghĩa giá trị bản thân dựa trên điểm số và thành tích.
Khi con đạt điểm cao, nhiều phụ huynh thường tự hào, chia sẻ thành tích lên mạng xã hội. Nhưng chỉ cần con có kết quả thấp hơn mong đợi, một cái nhíu mày, một tiếng thở dài hay một câu hỏi vô tình như: “Tại sao lại là 7 mà không phải là 9?” cũng có thể khiến con cảm thấy mình không đủ tốt.
Thứ hai là các em thường tự đánh giá mình thông qua thành tích học tập. Việc chỉ tập trung vào điểm số sẽ khiến các em quên rằng giá trị con người không chỉ nằm ở thành tích mà còn ở năng lực, cá tính và phẩm chất riêng biệt.
Và thứ ba là áp lực đồng trang lứa. Hình ảnh “con nhà người ta” đạt 9 – 10 điểm dễ khiến các em so sánh, cảm thấy mình không đủ giỏi khi chỉ được 7 – 8 điểm. Từ đó, các em nảy sinh sự tự ti, tự chỉ trích bản thân và xuất hiện những tiếng nói nội tâm rằng mình vô dụng, không xứng đáng.
Điều này khiến nhiều học sinh không còn nhìn thấy những ưu điểm, thế mạnh và tài năng riêng mà chỉ tập trung vào khuyết điểm và kết quả học tập.
Nhiều người cho rằng khủng hoảng tâm lý học đường chỉ diễn ra trong giai đoạn tuổi dậy thì và sẽ tự biến mất khi trưởng thành. Thực tế, không phải học sinh nào cũng đủ khả năng tự vượt qua các bất ổn ấy. Những em có thể đối diện và vượt lên bằng cách tích cực quả thật là điều may mắn. Nhưng với nhiều trường hợp, sự thấu hiểu và đồng hành từ Chuyên gia Tâm lý là vô cùng cần thiết.
Chính vì thế, Chuyên gia Thủy Tiên chia sẻ: “Tôi rất biết ơn Đ.H.L vì đã dũng cảm mở lòng để tôi có thể đồng hành và giúp em vượt qua được giai đoạn khó khăn khi đó.”
Với tình trạng tự hại của Đ.H.L, Chuyên gia Thủy Tiên đã làm gì để giúp em?
Bước vào chương trình hỗ trợ gỡ rối tâm lý của Đ.H.L, Chuyên gia Thủy Tiên xác định rõ mục tiêu quan trọng và cũng là thách thức lớn là lập trình lại tâm thức, hệ thống niềm tin của Đ.H.L. Cụ thể là ngắt được lập trình tư duy dẫn tới hành vi tiêu cực, tự hại bản thân và chuyển sang hành vi tích cực là biết yêu thương, ghi nhận bản thân. Khi ấy, Đ.H.L sẽ chiến thắng được những tiếng nói nhỏ đen tối xuất hiện trong tâm trí.
Có 3 bài tập giúp em chuyển biến tích cực nhất. Đó là: Quan sát – nhận biết, thực hành lòng biết ơn và tự ghi nhận bản thân mình.
Bài tập 1: Quan sát – nhận biết
Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ – APA định nghĩa phương pháp chánh niệm (mindfulness) là quá trình chú ý đến trải nghiệm hiện tại mà không phán xét. Trong đó, quan sát – nhận biết là kỹ thuật/nguyên tắc cốt lõi. Chúng giúp người thực hành tránh rơi vào những thói quen tiêu cực hoặc phản ứng vô thức, bằng cách học cách quan sát suy nghĩ, cảm xúc và những trải nghiệm trong khoảnh khắc hiện tại mà không phán xét hay phản ứng ngay lập tức.
- Bước 1: Quan sát – nhận biết sự vật như vốn là
Về trường hợp của Đ.H.L, Chuyên gia Thủy Tiên nhấn mạnh: “Đầu tiên Đ.H.L phải nhận thức được là mình đang có những tiếng nói nhỏ nó trồi lên trong tâm trí, khiến em có cảm giác tội lỗi và làm mình muốn thực hiện hành vi tự hại. Ví dụ như khi nhận điểm kém, em nghĩ rằng: “À lớp trưởng mà như thế” hoặc “Mình thật là vô dụng, không xứng đáng với tất cả những gì bố mẹ đã đầu tư.”
Khi sự thôi thúc bản thân thực hiện hành vi tự hại, em sẽ ngay lập tức quan sát cảm xúc của bản thân và chuyển sang một cái hành động khác. Đó có thể là tập trung vào hơi thở, thay đổi trạng thái/hoạt động của cơ thể như là vận động, thực hành ghi nhận bản thân.”
Chuyên gia Thủy Tiên cũng chỉ ra rằng hành vi tự hại có thể giống như một “chứng nghiện” – phản ứng được lập trình sẵn khi gặp áp lực, tương tự như thói quen hút thuốc, uống rượu hay mua sắm. Do đó, người trẻ cần học cách thay thế bằng những hành động tích cực hơn như thực hành quan sát hơi thở, ghi nhận cảm xúc hoặc chuyển hướng năng lượng sang hoạt động sáng tạo.
Đ.H.L đã thực hành kỹ thuật này rất nghiêm túc theo sự hướng dẫn của Chuyên gia Thủy Tiên: “Em tách mình ra khỏi những suy nghĩ đen tối và tiêu cực để quan sát và không hề đánh giá chúng. Điều đó giúp em ngắt được sự liên kết những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực ấy.”
Mở rộng ra, bài tập này có thể ứng dụng được cho tất cả mọi người. Việc quan sát – nhận biết vấn đề một cách khách quan, không phán xét giúp chúng ta không bị cuốn vào vòng xoáy cảm xúc.
- Bước hai: Chấp nhận bản thân
Không chỉ có Đ.H.L mà trong cuộc sống, có nhiều người luôn ra điều kiện yêu với chính mình, như: Phải học giỏi, phải xinh đẹp, phải giàu có… thì mới xứng đáng được yêu thương, tôn trọng.
Tuy nhiên, theo Chuyên gia Tâm lý Thủy Tiên, việc yêu thương bản thân thực ra rất đơn giản.
Nếu bạn sinh ra là con cá, việc của bạn là bơi. Nếu bạn là chiếc lá, việc của bạn là xanh. Yêu thương bản thân không chỉ khi đạt thành tích tốt mà cả trong lúc thất bại. Thậm chí là cả những lúc mình bị thất bại thì cũng chấp nhận bản thân/vấn đề ở thời điểm đó, coi như đấy là bài học dành cho mình, để mình trưởng thành hơn.
- Bước ba: Không đồng hóa bản thân với thất bại nhất thời
Thực tế, bảng điểm hay chỉ số IQ chỉ phản ánh một phần nhỏ trong tổng thể năng lực con người. Theo thuyết đa trí tuệ của Nhà Tâm lý học Howard Gardner, con người có tám loại hình trí thông minh khác nhau.
Ở Đ.H.L, trí thông minh nổi bật còn thể hiện ở khía cạnh hội họa, âm nhạc (biết chơi piano và ghi-ta), ngôn ngữ (sáng tác truyện song ngữ Anh – Việt). Và các tác phẩm của em nhận được rất nhiều tương tác tích cực trên mạng xã hội.
Điều này cho thấy giá trị bản thân của mọi người nói chung và các bạn học sinh nói riêng không thể bị “đóng khung” bằng những điểm số trong bài kiểm tra, kỳ thi…
Khi con người không đồng hóa bản thân với thất bại nhất thời, biết chấp nhận cả điểm mạnh lẫn điểm yếu, mở rộng nhận thức thì bạn tìm thấy tình yêu thương dành cho chính mình – một bản thể trọn vẹn, thuần khiết và tự tin.
Bài tập 2: Thực hành lòng biết ơn
Bài tập này không chỉ giúp giải tỏa căng thẳng mà còn tái lập sự cân bằng cảm xúc. Khi Đ.H.L biết ơn những điều nhỏ bé như sự quan tâm của gia đình, tình bạn chân thành, hay niềm vui khi hoàn thành một bài tập – tâm trí sẽ dần hướng đến những năng lượng tích cực.
Đây cũng là kỹ thuật quan trọng trong hỗ trợ gỡ rối tâm lý và cả cuộc sống thường ngày để giúp thay thế tư duy tiêu cực bằng sự trân trọng và yêu thương. Việc duy trì thói quen viết nhật ký biết ơn, mỗi ngày ghi lại ít nhất 10 điều khiến bản thân cảm thấy hạnh phúc, sẽ giúp tự củng cố niềm tin, xây dựng khả năng tự chữa lành và giảm thiểu nguy cơ rơi vào hành vi tiêu cực. Với trường hợp của Đ.H.L là hành vi tự hại.
Bài tập 3: Ghi nhận bản thân
Trong giai đoạn khủng hoảng, Đ.H.L gần như chỉ đánh giá giá trị bản thân bằng thành tích học tập. Chính sự nhìn nhận lệch lạc này đã khiến em rơi vào vòng xoáy tự ti, dẫn đến hành vi tự hại.
Chính vì vậy, bài tập này là cần thiết và hiệu quả vì nó đưa tâm trí em về trạng thái cân bằng. Bởi em mở rộng góc nhìn đa chiều hơn khi quan sát bản thân mình. Ngoài học giỏi, đạt danh hiệu và học bổng thì em có rất nhiều tài lẻ có thể khiến nhiều người ngưỡng mộ (hội họa, âm nhạc, sáng tác truyện).
Thông qua quá trình đồng hành, Chuyên gia Tâm lý Trần Thủy Tiên đã giúp Huyền Linh dần mở lòng, kết nối trở lại với gia đình và bạn bè. Việc khôi phục sự gắn kết này là nền tảng quan trọng để em xây dựng sự tự tin, yêu thương bản thân và phát triển nội lực tinh thần vững vàng hơn, từ đó vượt qua áp lực học tập và kỳ vọng xã hội.
Những thay đổi vượt trội của Đ.H.L sau khi đồng hành cùng Chuyên gia
Sau quá trình đồng hành cùng Chuyên gia Tâm lý Trần Thủy Tiên, Đ.H.L đã vượt qua khủng hoảng tâm lý học đường và trở nên vui vẻ, yêu đời hơn.
Em học được cách ghi nhận bản thân và tập trung vào hiện tại. Thay vì so sánh mình với người khác – vốn dễ tạo ra áp lực và tự ti, em lựa chọn tập trung vào chính mình, trân trọng sự cố gắng và tiến bộ của bản thân.
Về kết quả học tập, Đ.H.L từng trải qua giai đoạn khó khăn ngay từ đầu năm học mới (tháng 9 đến tháng 11) vì tinh thần xuống dốc khiến thành tích giảm sút. Tuy nhiên, nhờ kiên trì hoàn thành chương trình gỡ rối tâm lý chuyên sâu, em đã vượt qua trở ngại và kết quả học tập có lúc vươn lên vị trí thứ nhất trong lớp.
Trước khi đến Tâm lý NHC Việt Nam, Đ.H.L gặp vấn đề mất kết nối với gia đình và bạn bè. Em lựa chọn lối sống tách biệt. Nhưng sau khi chữa lành cùng Chuyên gia Thủy Tiên, em đã kết nối lại, làm thân với mọi người nhiều hơn. Và đặc biệt, em có nhiều cuộc nói chuyện để tâm sự cùng mẹ về các vấn đề của mình.
Hành trình chữa lành của Đ.H.L đã khép lại nhưng trong cuộc sống vẫn còn rất nhiều em học sinh đang sống trong tiêu cực. Chuyên gia Tâm lý Trần Thủy Tiên gửi lời nhắn nhủ tới các em: “Việc học tập dựa trên năng lượng của nỗi sợ sẽ khiến các em rơi vào áp lực. Khi ấy, thành tích không những khó đạt được như kỳ vọng mà còn có thể thấp hơn cả tiềm năng thực sự.
Ngược lại, khi các em học với sự tin tưởng, yêu thương chính mình và mong muốn trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình mỗi ngày thì kết quả sẽ thay đổi rõ rệt. Lúc này, các em không còn bị chi phối bởi áp lực thành tích, mà sẽ tự nhiên thu hút được những kết quả học tập tốt đẹp, bền vững và phù hợp với năng lực.”
Còn với các vị phụ huynh, Chuyên gia Thủy Tiên chia sẻ rằng: “Trẻ em chịu nhiều ảnh hưởng tâm lý và rất cần sự ghi nhận từ cha mẹ – ghi nhận những điểm mạnh và nỗ lực mà con đã làm được, thay vì chỉ chú ý đến điểm yếu và so sánh với người khác.
Đôi khi cha mẹ nghĩ rằng so sánh để truyền động lực, thúc đẩy con tiến bộ. Nhưng thực tế, điều đó truyền nhiều áp lực và nỗi sợ hơn cả. Thay vì gây áp lực, phụ huynh cần học cách đồng hành cùng con bằng sự thấu hiểu và ghi nhận.”
Bạn cần có sự hỗ trợ của Chuyên gia Tâm lý, vui lòng liên hệ Hotline: 096 589 8008 hoặc đặt ngay lịch hẹn với Chuyên gia tại đây.
Xem thêm chia sẻ của Đ.H.L và Chuyên gia Trần Thủy Tiên:
* Mọi thông tin trong bài viết đã được khách hàng Đ.H.L và gia đình cho phép chia sẻ.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!